سید علی بن عبدالکریم نیلی نجفیبهاءالدین نیلی، سیدابوالقاسم علی بن عبدالکریم، عالم امامی قرن هشتم می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - ولادت ۳ - نسبت ۴ - شخصیت ۵ - منصب نقابت ۶ - اساتید ۷ - شاگردان ۸ - شهرت علمی‌بهاءالدین ۹ - تالیفات ۹.۱ - الانوارالالهیة فی الحکمة الشرعیّه ۹.۲ - دو اثر درباره خطاهای لفظی و معنوی زمخشری ۹.۳ - الدرالنضید فی تعازی الامام الشهید ۹.۴ - سایر تألیفات ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - معرفی اجمالیتاریخ تولد و مرگ او دانسته نیست، ولی تا حدود ۸۰۰ زنده بوده است. محل تولدش دهکده نیل، نزدیک حِلّه بوده است. خاندان او از سادات حسینی و از نسل حسین ذوالدمعه پسر زید و مدتها عهده دار منصب نقابت علویان بوده‌اند. [۱]
عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، ج۲، ص۹۴، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم.
[۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۱۱۶، بیروت.
[۳]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۷، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
[۴]
اسماعیل بغدادی،ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۵]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۸۶۱، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۶]
محسن امین، ج۸، ص۲۶۶، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۷]
عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ج۴، ص۱۲۵، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۸]
حسین بن محمدتقی نوری، ج۳، ص۴۳۵، مستدرک الوسائل، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۸ـ۱۳۲۱، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ـ۱۳۸۳.
۲ - ولادتتاریخ دقیق ولادت و وفات او مشخص نیست اما او استاد احمد بن فهد حلی متوفای ۸۴۱ هجری است و اواخر عمر فخر المحققین فرزند علامه حلی متوفای ۷۷۱ هجری را درک کرده و از شاگردان او محسوب می‌شود. ۳ - نسبتنیلی منسوب به نیل، شهری است بین بغداد و کوفه که به وسیله حجاج بنا نهاده شده. این شهر هنوز هم از شهرهای آباد و پابرجای عراق محسوب می‌گردد. نجفی هم بدین اعتبار به او می‌گویند که برای تحصیل عازم نجف شده و ساکن نجف گردیده است. ۴ - شخصیتسید علی بن عبدالکریم از جمله بزرگانی است که تنها فقیه و اصولی نبوده بلکه در علوم مختلفی تخصص داشته، از جمله صفات ذکر شده برای او: علامه، فقیه، متکلم، مفسر، رجالی و نسابه است. او ارادتی خالص به ولایت و امام عصر حجة بن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف داشته که از آثار و تالیفاتش نمایان است. ۵ - منصب نقابتاز جمله افتخارات سید علی بن عبدالکریم منصب نقابت است. او از جمله علمایی بوده که در زمان خود مسئولیت تمامی سادات منطقه خود را به عهده داشته و مرجع حل اختلافات و پناهگاه مستمندان از آنان بوده است. این منصب ارزش معنوی بالایی داشته و به بزرگترین فرد از خاندان سادات از حیث علم و تقوا و دیانت تعلق می‌گرفته است. ۶ - اساتیداو از شاگردان برجسته فخرالمحققین پسر علامه حلی و معاصر شهید اول بوده است. او در محضر بزرگانی تحصیل نموده که هر یک برای ساختن یک شخصیت کامل از یک شاگرد کافی هستند. از جمله اساتید او: ۱- فخر المحققین فرزند بزرگوار علامه حلی م ۷۷۱ هجری ۲- سید عبدالکریم بن عبد الحمید نیلی پدر او ۳- سید عبدالحمید بن عبدالله نیلی جد بزرگوارش ۴- سید عمید الدین بن محمد م ۷۵۴ هجری ۵- سید ضیاء الدین برادر سید عمید الدین ۶- شهید محمد بن مکی، شهید اول و مؤلف کتاب شریف اللمعة الدمشقیة را می‌توان نام برد. ۷ - شاگرداننتیجه و حاصل زحمات یک عالم در طول عمرش را می‌توان با دیدن فرزندان و شاگردان و تالیفات او فهمید. سید علی بن عبدالکریم شاگردان بزرگی را در مکتب اهل بیت علیهم‌السّلام تربیت نموده که از آن جمله‌اند: ۱- احمد بن فهد حلی م ۸۴۱ هجری و مؤلف کتب ارزشمندی مانند عدة الداعی. ۲- عالم بزرگوار، شیخ حسن بن علی معروف به ابن عشره ۳- فقیه بزرگوار، شیخ حسن بن سلیمان، مؤلف کتاب مختصر البصائر ۴- سید جمال الدین بن اعرج عمیدی، که کتاب رجال سید علی بن عبدالکریم را کامل کرده و شرح حال معاصرینش را هم به آن افزوده است. ۸ - شهرت علمیبهاءالدینشهرت علمی بهاءالدین بیش‌تر در نسب شناسی و علوم تفسیر و ادب و عقاید است و به نسّابه هم مشهور است. ۹ - تالیفاتاز یادگارهای گرانبهای سید علی بن عبدالکریم نیلی آنچه به دست ما رسیده عبارتند از: ۱- منتخب الانوار المضیئة که شیخ آقا بزرگ از آن به «الغیبة» تعبیر کرده است. ۲- الانصاف فی الرد علی صاحب الکشاف. ۳- بیان الجزاف فی تبیان انحراف صاحب الکشاف. ۴- ایضاح المصباح لاهل الفلاح، که شرح مصباح صغیر شیخ طوسی است. ۵- سرور اهل الایمان فی علامات ظهور صاحب الزمان، این کتاب احتمالا خلاصه کتاب السلطان المفرج عن اهل الایمان باشد که از نویسنده‌ای غیر از سید علی بن عبدالکریم است. ۶- کتابی در علم رجال که شاگردش جمال الدین بن اعرج آن را به امر استاد خویش کامل کرد. ۷- الانوار الالهیة فی الحکمة الشرعیة. ۹.۱ - الانوارالالهیة فی الحکمة الشرعیّهبه نیلی تألیفاتی نسبت داده شده است [۹]
عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۲۵ـ ۱۲۸، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۱۰]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۶۶ـ۲۶۷، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
که در انتساب بعضی از آن‌ها به وی اتفاق نظر وجود دارد.این تألیفات عبارت‌اند از: الانوارالالهیة فی الحکمة الشرعیّه (در منابع مختلف با عناوین الانوارالمضیئه و الانوارالبهیه) در پنج جلد، که مطالب آن بترتیب درباره کلام بر مبنای عقاید شیعه، ناسخ و منسوخ، فقه آل محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم در دو جلد و اسرار قرآن و داستان‌های لطیف است. صاحب معالم از جلد اول‌این کتاب استفاده کرده است.۹.۲ - دو اثر درباره خطاهای لفظی و معنوی زمخشریوی دو اثر درباره حدود هشتصد مورد از خطاهای لفظی و معنوی زمخشری نگاشته که از آن با نام‌های الجزاف من کلام صاحب الکشاف، تبیان انحراف صاحب الکشاف و نکت اللطاف تعبیر شده است. ۹.۳ - الدرالنضید فی تعازی الامام الشهیدالدرالنضید فی تعازی الامام الشهید، درباره مقتل و مراثی حضرت امام حسین علیه‌السلام. ۹.۴ - سایر تألیفاتایضاح المصباح؛ کتاب الغیبه؛ و کتاب الرجال. [۱۱]
محسن امین، ج۸، ص۲۶۶ـ۲۶۷، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
[۱۲]
محمدباقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ج۴، ص۳۴۸، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲.
[۱۳]
عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۴، ص۱۲۶ـ۱۲۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۱۴]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۲، ص۴۴۲ـ۴۴۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۵]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۱۷۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۶]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۳، ص۳۳۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۷]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۲۶، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۳۹۰۰/۱۹۹۰.
[۱۸]
اسماعیل بغدادی،ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۳۴، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۹]
اسماعیل بغدادی،ایضاح المکنون، ج ۱، ستون ۱۵۷، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
چهار کتاب از کتابهای او در تألیف بحار، از مدارک علامه مجلسی بوده است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱. (۳) محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۴) اسماعیل بغدادی،ایضاح المکنون، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۵) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۳۹۰۰/۱۹۹۰. (۶) محمدباقر بن زین العابدین خوانساری، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲. (۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت. (۸) عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم. (۹) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت. (۱۰) محمد باقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۱۱) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۸ـ۱۳۲۱، چاپ افست تهران ۱۳۸۲ـ۱۳۸۳. (۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین نیلی»، شماره۲۱۵۸. نرم افزار کتابخانه مهدویت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |